6- توجه به ضمائر

وَاقْتُلُوهُمْ حَيْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَيْثُ أَخْرَجُوكُمْ (190- بقره)
به دلیل هم وزن بودن ضمائر از لحاظ حروف وتکرارزیاد آنها دربرخی آیات ، احتمال جابجایی آنها زیاد است بنابراین برای تشخیص صحیح ضمائر درمواضع خود باید ازنظر معنا توجه ویژه ای بدانها داشت .

نمونه های دیگر :

لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ - لَعَلَّهُمْ یتَفَكَّرُونَ - لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ
لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ - وَلَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ - لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

رابطه ای "کم " با "ت" مضارع مخاطی
إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلا الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلا يَخْرُصُونَ (١١٦- انعام)
إِنْ تَتَّبِعُونَ إِلا الظَّنَّ وَإِنْ أَنْتُمْ إِلا تَخْرُصُونَ (١٤٨- انعام)

لَنُنَجِّيَنَّهُ وَأَهْلَهُ إِلا امْرَأَتَهُ كَانَتْ مِنَ الْغَابِرِينَ (٣٢- عنکبوت)
إِنَّا مُنَجُّوكَ وَأَهْلَكَ إِلا امْرَأَتَكَ كَانَتْ مِنَ الْغَابِرِينَ (٣٣- عنکبوت)

فِيمَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ (١١٣- بقره)
فِيمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ (٦٩-حج)

وَلَقَدْ مَنَنَّا عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ (١١٤)وَنَجَّيْنَاهُمَا وَقَوْمَهُمَا مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ (١١٥- صافات)
وَتَرَكْنَا عَلَيْهِمَا فِي الآخِرِينَ (١١٩)إِنَّهُمَا مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِينَ (١٢٢- صافات)

قَالَ يَا مَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ .......(37- بقره)

7- توجه به صرف ونحو

وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلا عَلَى الْخَاشِعِينَ (٤٥- بقره)
وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ ................(143- بقره)
باآگاهی ازعلم صرف ونحو می توان به تشخیص درست برخی آیات پرداخت مانند این که درآیه ی اول "کبیرة" خبر برای "إِنَّ" است وبنابراین مرفوع می شود ودرآیه ی دوم "کبیرة" خبر برای "کان" ازافعال ناقصه است وبنابراین منصوب میشود.

نمونه های دیگر :

وَاتَّبَعُوا مَا تَتْلُو الشَّيَاطِينُ عَلَى مُلْكِ سُلَيْمَانَ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَكِنَّ الشَّيَاطِينَ ..............(102- بقره)

فَأَخْرَجْنَا بِهِ ثَمَرَاتٍ مُخْتَلِفًا أَلْوَانُهَا وَمِنَ الْجِبَالِ جُدَدٌ بِيضٌ وَحُمْرٌ مُخْتَلِفٌ .............(27- فاطر)

8- استفاده از ترتیب اعراب کلمات

رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الرَّحْمَنِ لا يَمْلِكُونَ مِنْهُ خِطَابًا (٣٧-نبا)

درفرازهایی ازقرآن بسیاری ازکلمات به صورت تکراری آمده است که ممکن است حرکات این کلمات باتوجه به نقش آن کلمه درهرآیه باهم متفاوت باشد یکی ازبهترین راههای تشخیص صحیح اعراب کلمات (به جزدانستن صرف ونحو) تشخیص ویژگی های کلمه موردنظر درمقابل سایرکلمات آیه است مانندمثال بالا برای تشخیص حرکت کسره ی کلمه "الرحمن" اگر حرکت کسره ی کلمات "رب السموات والارض" را به ذهن بسپاریم دیگرکلمه رابا حرکت ضمه نخواهیم خواند.

نمونه ای دیگر :

سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ (٩١)عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ (٩٢- مومنون)
درخصوص آیات 91و 92 سوره ی مومنون یک نکته ی ظریف وجوددارد وآن این که دربسیاری ازآیات قرآن عبارت "سبحان الله عما یصفون" به صورت "سبحان الله عما یشرکون" آمده است ودرسراسر قرآن به جزاین فراز کلمه ی "عالم" باحرکت ضمه آمده است حال اگرمعادله ی زیر را درنظرداشته باشیم این موارد را درست تلفظ خواهیم کرد.

اگربه فتحه ی حرف "ی" درکلمه ی "یصفون" وکسره ی حرف "م" درکلمه ی "عالم" ونیزضمه ی حرف "ی" درکلمه ی "یشرکون" دقت کنیم ،یک تناسب حرکتی درآن می بینیم که عبارت است ازرعایت ردیف اعراب - فتحه ، کسره ، ضمه دراین کلمات.
بارعایت این تناسب ، کلمه ی "یصفون" را "یشرکون" نخواهیم خواند ،کلمه ی "عالم" راباضمه نخواهیم گفت وبه جای کلمه ی "یشرکون" نیز "یصفون " نمی گوییم.

نمونه های دیگر :

اللَّهَ رَبَّكُمْ وَرَبَّ آبَائِكُمُ الأوَّلِينَ (١٢٦- صافات)

وَقَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِيحَ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ رَسُولَ اللَّهِ ..........(157-نساء)
إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَكَلِمَتُهُ ...................(171-نساء)

سَبْعَ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَسَبْعَ سُنْبُلاتٍ خُضْرٍ وَأُخَرَ يَابِسَاتٍ ....(43- یوسف)
سَبْعِ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَسَبْعِ سُنْبُلاتٍ خُضْرٍ وَأُخَرَ يَابِسَاتٍ .....(46-یوسف)

ذَرَّةٍ فِي الأرْضِ وَلا فِي السَّمَاءِ وَلا أَصْغَرَ مِنْ ذَلِكَ وَلا أَكْبَرَ إِلا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ (٦١-یونس)
ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلا فِي الأرْضِ وَلا أَصْغَرُ مِنْ ذَلِكَ وَلا أَكْبَرُ إِلا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ (٣-سبا)

9- توجه به نقطه ها

لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ ................(30- انفال)
دربعضی آیات ، برخی ازکلمات هم وزن ولی متفاوت ، پشت سرهم آمده است که ممکن است درتشخیص آنها دچاراشکال شویم . درآیه ی بالا ، اگربه تعدادنقطه های فاءالفعل (حروف بعداز"ی" مضارع) این سه کلمه دقت کنیم می بیبینم که این کلمات هرکدام به ترتیب 1،2،3 نقطه دارند(ث ق خ)
با درنظرداشتن این تناسب هیچ گاه درتشخیص صحیح کلمات درآیات دچارشک وتردید نمی شویم.

10- درنظرداشتن انواع مد

وَطَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ (٢٦-حج)
وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ ........(28- حج)
وجودعلامت مددربرخی ازآیات ،سبب تشخیص درست کلمات تکراری می شود. به عنوان نمونه ،آیه ی 28سوره ی مبارکه حج و آیه ی 34 همین سوره عبارت "یذکروا اسم الله" باهم مشابه است وهمین تشابه ممکن است سبب تداخل دو آیه بایکدیگرشود بنابراین برای تشخیص جایگاه درست این عبارت اگربه وجود "مد" درکلمات "للطائفین والقائمین" (آیه ی 26) دقت کنیم خواهیم دید که کلمه ی پس ازعبارت "یذکروا اسم الله" درآیه ی 28 نیز دارای "مد" است وباتوجه به نزدیکی این دو آیه باهم می توانیم با برقراری ارتباط به سبب وجود "مد" احتمال پیش آمدن اشتباه را ازبین ببریم.
هم چنین پایان آیه ی 28 نیز بابخشی از آیه ی 36همین سوره به جهت وجود عبارت "فکلوا منها واطعموا" دارای اشتراک است . برای تشخیص صحیح این عبارت درجای خود وگفتن عبارت "البائس الفقیر" درزمان تلاوت آیه ی28 با در نظر داشتن "مد" درکلمه ی "فی" درهمین آیه وارتباط آن باقبل ازخودش درکلمات "الطائفین والقائمین" که درهمان صفحه آمده است می توان ازتداخل آیه ی 28و36 نیز جلوگیری کرد.
ادامه دارد